Çocuklarda Tansiyon Yüksekliği

Bebek ve Çocuklarda Hipertansiyon

Hipertansiyon, kan basıncının sürekli olarak yüksek saptanmasıdır; yani, zaman içinde tekrarlanan ölçümlerde kişinin kan basıncının normalden yüksek çıkmasıyla teşhis edilir. Çocukluk ve ergenlik döneminde kan basıncı normalde yaş ve boyla birlikte artar. Yani çocuğunuzun normal kan basıncı değeri, tıpkı boy ve kilosunun normal değerlerinin değişmesi gibi, her yıl değişecektir.

Bir çocuk veya ergene, üç veya daha fazla ziyarette birden çok kez ölçüldüğünde, ortalama kan basıncı yaş, cinsiyet ve boylarına göre yüzde 95’lik dilimde veya üzerinde olduğunda hipertansiyon tanısı konur.

Çocuklar gerçekten hipertansiyona yakalanır mı?

Evet ve çocukta hipertansiyon artmaktadır. Son 30 yılda yaklaşık dört kat artmıştır.

Çocukluk çağında hipertansiyon yaygınlığı %3,5 olarak saptanmıştır.

Türkiye’deki çalışmalarda 6 –15 yaş arası çocuklarda hipertansiyon sıklığı %8,5 – %15 olarak bulunmuştur.

Çocuktaki hipertansiyonda artışın nedeni tam olarak açık olmasa da, pek çok kişi bunun obezite salgınına bağlı olduğunu düşünmektedir. 1980'den bu yana çocuklar ve ergenler arasındaki obezite yaygınlığı (prevalans) neredeyse üç katına çıkmıştır. Yalnızca risk altındaki çocuklardan oluşan obez grup dikkate alındığında, hipertansiyonu olan çocukların tahmini oranı çok daha yüksektir; yüzde 20 ile yüzde 47 arasında değişmektedir. 

Türkiye verilerine göre obezite sıklığı 1990–1995 döneminde %0,6 iken, 2011–2015’de %7,3’e yükselmiştir.

Fazla kilolu çocuklarda hipertansiyon sıklığı %4–14 iken, obez çocuklarda %11–23 arasındadır. Diyet ile alınan yüksek miktarda tuz da özellikle obez ve fazla kilolu çocuklar için önemli bir risk etmenidir.

Hipertansiyon sıklığı obezite, uyku apne sendromu, kronik böbrek hastalığı ve erken doğum (prematürite) gibi bazı durumlarda artar.

Özellikle tip 2 şeker hastalığı olan çocuklarda hipertansiyon sıklığı, olmayanlara göre yüksektir.

Çocuğumun tansiyon hastası olup olmadığını nasıl anlarım?

Çocuğunuzun kan basıncını yılda en az bir kez, ideal olarak her sağlık bakımında ölçülmesi gerekir. Kan basıncı ölçümünün, herhangi bir sağlık sorunu olmasa da tüm 3 yaş ve üzerindeki çocukların rutin muayenesinin bir parçası olması gerekmektedir. Sağlık sorunları mevcutsa zaten tansiyon ölçümü, yenidoğan döneminden itibaren yapılacaktır. Tansiyon ölçümü özellikle ilk kez yapılacaksa, mutlaka her iki koldan ve bacaktan bakılmalıdır.

Çocuğunuzun kan basıncı yüzde 90 ve üzerindeyse, tansiyon ölçümü ideal olarak manuel yani elle, makine ile değil, oskültasyon (stetoskop ve elle şişirilmiş bir tansiyon manşonu kullanılarak) yoluyla üç kez tekrarlanmalıdır. Bu üç ölçümün ortalaması 95. yüzdelik dilimde veya üzerindeyse, çocuğunuzun kan basıncının yüksek olduğunu doğrulamak için tekrar ölçüm yaptırmak üzere çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanına başvurması gerekir. Tansiyon aletinin ebatlarının çocuğun yaşı ve kol ebatlarına uygun olması gerekir. Kola takılan kısım küçükse, tansiyon normal olduğu halde yüksek saptanabilir. Bilekten ölçüm önerilmemektedir. Bazı durumlarda, 24 saat kan basıncı ölçen cihazlarla tansiyon takibi istenebilir.

Ortalama kan basıncı 95'inci yüzdelik dilimin altında ancak 90'ıncı yüzdelik dilimden büyük veya ona eşitse (veya 120/80'den büyük veya eşitse), çocuğunuz tansiyon yüksekliği sınırındadır buna prehipertansif denir ve hipertansiyon geliştirme riski altındadır. Bu durumda, hipertansiyon gelişiminin taranması amacıyla kan basıncı ölçümlerinin tekrarlanması için altı ay sonra tekrar gelmelidir.

Birkaç ziyarette yapılan çoklu ölçümlerde ortalama kan basıncı yüzde 95 veya üzerinde olan her çocuğun hipertansiyonu vardır.

Fazla kilolu olmak çocuğumun kan basıncını etkiler mi?

Evet. Aşırı kilolu veya obez çocukların hipertansif olma olasılığı daha yüksektir. Ayrıca aşırı kilolu olmak bazen bir çocuğun veya ergenin hipertansif olmasının tek nedeni olabilir. Aşırı kilolu bireylerin ayrıca yüksek kolesterol, diyabet ve sol ventriküler hipertrofi (kalbin anormal kalınlaşması) gibi kalp hastalığı için başka risk faktörlerine sahip olma olasılıkları da daha yüksektir. Bu nedenle hipertansiyonu olan bütün çocukların kalp sağlığına uygun davranışlar geliştirmesi gerekmektedir.

Hipertansiyonu olan çocukların kardiyoloji uzmanı dışında öncelikle neden nefroloji uzmanına başvurması gerekir?

Çocuklarda hipertansiyon genellikle başka bir durumun veya hastalığın belirtisidir. Yani çocuklarda, yetişkinde ortaya çıkan hipertansiyonun aksine, tansiyon yüksekliğinin nedeni saptanabilmektedir. Son zamanlarda yetişkindeki gibi nedeni bilinmeyen (primer, esansiyel) hipertansiyon sıklığı da artmıştır. Bu nedenle hipertansiyonu olan tüm çocukların altta yatan nedenin araştırılması için bir değerlendirmeye tabi tutulması gerekir. Böbrek hastalıkları, çocuklarda yüksek tansiyonun ana nedenlerinden biridir; bu nedenle çocuk nefroloji uzmanları, çocuklarda bu durumu değerlendirip takip ve tedavi ederler.

Aile bireylerinde hipertansiyon ve kalp hastalıkları olması da çocukta hipertansiyon riskini arttırmaktadır. Batı tipi denilen hazır gıdalarla ve aşırı işlenmiş gıdalarla beslenme ve hareketsizlik de çocuklarda tansiyon yüksekliği riskini giderek arttırmaktadır. Esansiyel hipertansiyon ile bağlantısı olan en önemli etkenler, obezite, metabolik sendrom, uyku apnesi va ailede hipertansiyon olmasıdır. Çocuğun yaşı büyüdükçe, esansiyel hipertansiyon daha çok görülmeye başlar.

Hipertansiyon tanısı alan çocuklara kan ve idrar testleri ile böbrek ve mesane görüntülemelerinin yanı sıra kalp görüntülemesi de yapılmalıdır. Yani, çocuk kardiyoloji uzmanı da muayene etmelidir.

Ayrıca bazı hormonal rahatsızlıklar da nadir de olsa tansiyon yüksekliğine neden olabilir. Yani, yapılan tetkiklere göre, çocuk hastalıkları uzmanı, sizi, diğer uzmanlara ek olarak çocuk endokrinoloji uzmanına da yönlendirebilir. Bazı genetik hastalıklarda da (tek genli hipertansiyon) tansiyon yüksek olarak saptanır, uzman hekim gerekirse bu açıdan da tetkik isteyecektir. Nadir de olsa tansiyon yüksekliği, beyin hastalıkları, tümörler ve bazı ilaçlara bağlı da gelişebilir. Bazı çocuklarda kaygı ve endişelere (anksiyeteye) bağlı tansiyon yüksekliği görülebilmektedir.

Çocuklarda hipertansiyon nasıl tedavi edilir?

Elbette hemen ilaca başlanacak mı yoksa önce ilaçsız yaklaşımlar mı yapılacak, buna uzman hekim karar verecektir. Yaşam tarzı değişimi her durumda son derece önemlidir.

Çocuklarda hipertansiyonun tedavisi altta yatan nedene ve kalp açısından sağlıklı bir yaşam tarzının oluşturulmasına odaklanmalıdır. Çocuklar ve aileleri aşağıdakileri içeren bir yaşam tarzını benimsemelidir:

Fazla kiloluysa kilo verilmesi gerekir.

Günlük aerobik egzersiz: Egzersiz, mutlaka uygun uzman doktorların onayı ve takibi ile yapılmalıdır.

Her gün 60 dakika veya daha uzun süre orta ila şiddetli aktivite yapma hedeflenebilir; yüzme, koşma, futbol, tenis veya zıplama gibi kalbin pompa gücünü arttıracak aktiviteler seçilebilir.

Minimal hareketsiz aktiviteler:

Bilgisayar/video/tablet oyunları ve TV izleme gibi aktiviteler günde iki saatten az olacak şekilde sınırlanmalıdır.

Taze sebze, meyve ve az yağlı süt ürünlerinin günlük düzenli alımı sağlanabilir.

Çok az veya hiç şeker içermeyen içecekler önerilir. Hazır meyve suları, gazoz ve kolalar, şekerli çaylar gibi boş kalorili içecekleri ortadan kaldırılır.

Bol su içilmelidir.

Tuz oranı yüksek gıdalardan uzak durulur. Günde 1.500 mg'dan fazla sodyum almama hedeflenir. Sofra tuzuna göre hesap edilirse günde 4 gramdan fazla tuz alınmamalıdır.

Tuzluk masadan kaldırılır.

İşlenmiş gıdalar yasaktır.

Düşük kolesterollü yiyecekler seçilebilir. Akdeniz tipi diyet, ve her çocuğa özgü tansiyon düşürücü diyetler, diyet uzmanları tarafından planlanıp önerilmektedir.

Sigara içen varsa kesinlikle bırakmalıdır. 

Bazı çocukların kan basıncını tedavi etmek için ilaca ihtiyacı olacaktır. Tansiyon ilacı alması gereken çocuklar, tanımlanmış ikincil bir nedeni olanlar, hipertansiyon nedeniyle belirtileri olanlar, aynı zamanda diyabet tanısı olan veya hipertansiyondan kaynaklanan organ hasarı kanıtı bulunanlar (yani sol ventriküler hipertrofi - anormal kalp kalınlaşması) ve yaşam tarzı değişikliklerini altı ay uyguladıktan sonra hipertansiyonu yine de devam edenler. 

Tansiyon ilacı cinsi ve dozlarını uzman hekim belirleyecektir.

Çocuğumun hipertansiyon geliştirmesini önlemek için ne yapabilirim?

Çocuklarda hipertansiyon genellikle altta yatan bir hastalık veya duruma ikincil olduğundan, hipertansiyon genellikle ancak altta yatan durum önlenebildiği ölçüde önlenebilir. Diğer birçok durumda hipertansiyon, meyve ve sebzeler açısından zengin, düşük yağlı, düşük sodyumlu bir diyet, düzenli fiziksel aktivite, sigara içmekten kaçınma ve sağlıklı bir vücut ağırlığının korunmasını içeren kalp açısından sağlıklı bir yaşam tarzına bağlı kalınarak önlenebilir.

***