Kurşuna Maruz Kalma ve Kurşun Zehirlenmesi

Kurşuna maruz kalma ve kurşun zehirlenmesi

Kurşuna maruz kalmak birden fazla vücut sistemini etkileyebilir ve özellikle küçük çocuklar ve çocuk doğurma çağındaki kadınlar için zararlıdır.
Çocuklarda kurşun zehirlenmesi tipik olarak belirtisiz seyreder, sinsidir. Kurşunun çocuğa etkisi genellikle kandaki kurşun ölçümü yoluyla değerlendirilir. Yüksek kan düzeyleri, yani 70 mcg/dL'den fazla düzeylerde, nöbet geçirme ve koma olabilir. Kan kurşun düzeyi 10 mcg/dL'den düşük bile olsa, zeka katsayısında düşüşe neden olur. 1 ve 2 yaşlarındaki tüm çocuklarda kurşun kan düzeyi bakılması önerilmektedir. 

Vücuttaki kurşun, beyin, karaciğer, böbrek ve kemiklere dağılır. Zamanla dişlerde ve kemiklerde depolanır. 

Kemikteki kurşun hamilelik sırasında kana karışır ve gelişmekte olan fetüs için bir maruz kalma kaynağı haline gelir.

Kurşun düzeyinin, zararsız denilebilecek bir düzeyi bulunmamaktadır. 

Kurşun maruziyeti önlenebilir bir durum olması nedeniyle daha da önemli hale gelmektedir. 6 ay ila 6 yaş arasındaki çocukların aileleri veya bakıcılarına yönelik sorular ile kurşuna maruz kalma riski araştırılabilir. Eski bir evde mi oturuluyor? Eski bir binada olan kreşe veya okula mı gidiyor? ( eskiden kasıt yaklaşık olarak 1960 ve öncesi binalardır ama yine de 1980 yılına dek yapılan binalarda kullanılan malzeme ve boyalar kurşun içerebilir ). Çocuk, yerleri suni kaplamalı bir spor alanında oyun oynuyor mu? Eski, markasız oyuncakları var mı? Yakılan boyalı tahtaların dumanına maruz kaldı mı? Çömlek, toprak kap kullanıyor mu? Sanayi siteleri veya fabrikalara ( örneğin, dökümhane, batarya veya akü yapım, geri dönüşüm tesisi ) yakın yerde mi oturuluyor? Ailedekilerin mesleği? ( örneğin, pirinç veya bakır dökümhanesi, silah atış poligonu, araba veya tekne tamirhaneleri, mobilya tamircisi ). Ailedekilerin hobileri? ( örneğin, elektronik, elektrik işleri, balıkçılık, vitray yapımı, çömlek yapımı ). 

Kurşun nedir?

Kurşun, yer kabuğunda doğal olarak bulunan zehirli bir metaldir. Yaygın kullanımı, dünyanın birçok yerinde yoğun çevresel kirlenmeye, insanların maruz kalmasına ve önemli halk sağlığı sorunlarına yol açmıştır.

Çevre kirliliğinin önemli kaynakları madencilik, eritme, imalat ve geri dönüşüm faaliyetlerinden ve geniş bir ürün yelpazesinde kullanımdan kaynaklanmaktadır. Küresel kurşun tüketiminin büyük kısmı, motorlu taşıtlar için kurşun asitli akülerin imalatına bağlıdır. Bununla birlikte kurşun, pigmentler, boyalar, lehim, vitray, kurşun kristal cam eşyalar, cephane, seramik sırlar, mücevherler, oyuncaklar, sürme gibi bazı geleneksel kozmetikler ve Hindistan, Meksika ve Vietnam gibi ülkelerde kullanılan bazı geleneksel ilaçlar gibi diğer birçok üründe de kullanılır. Kurşun borulardan veya kurşun lehimle birleştirilen borulardan verilen içme suyu kurşun içerebilir. Küresel ticaretteki kurşunun büyük kısmı günümüzde geri dönüşümden elde edilmektedir. 

Küçük çocuklar kurşunun zehirli etkilerine karşı özellikle savunmasızdır ve özellikle beyin ve sinir sisteminin gelişimi üzerinde derin ve kalıcı olumsuz sağlık etkilerine maruz kalabilirler. Kurşun ayrıca yetişkinlerde yüksek tansiyon, kalp damar sistemi problemleri ve böbrek hasarı riskinin artması da dahil olmak üzere uzun vadeli zararlara neden olur. Hamile kadınların yüksek düzeyde kurşuna maruz kalması, düşük, ölü doğum, erken doğum ve düşük doğum ağırlığına neden olabilir.

Maruz kalma kaynakları ve yolları

İnsanlar mesleki ve çevresel kaynaklar yoluyla kurşuna maruz kalabilirler. Sindirim, solunum ve deri yoluyla vücuda girer. Böbreklerle vücuttan atılır. Bu esas olarak şunlardan kaynaklanır: 

*kurşun içeren malzemelerin yakılmasıyla oluşan kurşun parçacıklarının solunması; örneğin eritme, geri dönüşüm, kurşunlu boya ve kurşun içeren plastik kabloların soyulması ve kurşunlu uçak yakıtı kullanımı sırasında; 

*kurşunla kirlenmiş toz, su (kurşunlu borulardan) ve yiyeceklerin (kurşun camlı veya kurşun lehimli kaplardan) yutulması ve eli ağza götürme alışkanlığı.

Küçük çocuklar kurşun zehirlenmesine karşı özellikle savunmasızdır çünkü yetişkinlere göre belirli bir kaynaktan 4-5 kat daha fazla kurşun emerler. Dahası, çocukların doğuştan gelen merakları ve yaşlarına uygun el-ağız davranışları, onların kurşun içeren veya kurşun kaplı nesneleri, örneğin kirlenmiş toprak veya toz ve çürüyen kurşun içeren boyadan kaynaklanan pulları ağızlarına almalarına ve yutmalarına neden olur. Bu maruz kalma yolu, duvarlardan, kapı çerçevelerinden ve mobilyalardan kurşunlu boyayı alıp yiyebilen, pika (gıda dışı maddeleri yemeye yönelik ısrarlı ve tekrarlayıcı istek) adı verilen psikolojik bozukluğu olan çocuklarda daha da artmaktadır. Pil geri dönüşümü ve madencilikten kaynaklanan kurşunla kirlenmiş toprak ve toza maruz kalma, Nijerya, Senegal ve diğer ülkelerde küçük çocuklarda kitlesel kurşun zehirlenmesine ve çok sayıda ölüme neden olmuştur.

Kurşun vücuda girdikten sonra beyin, böbrekler, karaciğer ve kemikler gibi organlara dağılır. Vücut, zamanla dişlerde ve kemiklerde kurşun depolar. Kemikte depolanan kurşun hamilelik sırasında kana karışarak büyüyen fetüsün kurşuna maruz kalmasına neden olabilir. Yetersiz beslenen çocuklar kurşuna karşı daha duyarlıdır çünkü kalsiyum veya demir gibi diğer besinlerin eksikliği durumunda vücutları daha fazla kurşun emer. Gelişmekte olan sinir sisteminin özellikle hassas bir dönem olması nedeniyle küçük çocuklar en yüksek risk altındadır.   

Çocuklarda etkileri

Kurşuna maruz kalmanın çocukların sağlığı açısından ciddi sonuçları olabilir. Yüksek düzeyde kurşuna maruz kalma durumunda beyin ve merkezi sinir sistemi ciddi şekilde hasar görebilir ve komaya, nöbet geçirmeye ve hatta ölüme neden olabilir. Şiddetli kurşun zehirlenmesinden kurtulan çocuklarda kalıcı zihinsel engellilik ve davranış bozuklukları görülebilir. 

Belirgin belirtilere neden olmayan daha düşük maruz kalma seviyelerinde kurşunun, birden fazla vücut sisteminde geniş bir yelpazede hasar oluşturduğu artık bilinmektedir. Kurşun özellikle çocukların beyin gelişimini etkileyerek zeka katsayısının (IQ) azalmasına, dikkat süresinin azalması ve antisosyal davranışların artması gibi davranış değişikliklerine ve eğitim başarısının azalmasına neden olabilir. Kurşuna maruz kalma ayrıca anemiye, hipertansiyona, böbrek yetmezliğine, bağışıklık sisteminin bozulmasına ve üreme organlarında zehirlenmeye neden olur. Kurşunun sinir sistemi ile ilgili ve davranışsal etkilerinin geri döndürülemez olduğu düşünülmektedir.

Bilinen güvenli bir kan kurşun konsantrasyonu yoktur; 3,5 mcg/dL kadar düşük kan kurşun konsantrasyonları bile çocuklarda zeka azalması, davranış güçlükleri ve öğrenme sorunlarına yol açabilir. Yani çocuklarda kan kurşun düzeyinin güvenli, normal denebilecek bir düzeyi yoktur. Yine de genel olarak 5 mcg/dL ve daha yüksek düzeyler fazla kabul edilmektedir. 

Kurşuna maruz kalma ne kadar yaygın?

Dünya Sağlık Örgütü'nün kimyasalların halk sağlığına etkisi, bilinenler ve bilinmeyenler isimli 2021 güncellemesine göre, 2019'da bilinen kimyasallara maruz kalma nedeniyle kaybedilen 2 milyon yaşamın neredeyse yarısının kurşuna maruz kalma nedeniyle olduğu tahmin ediliyor. Kurşuna maruz kalmanın, sağlık üzerindeki uzun vadeli etkilerden dolayı dünya çapında sakatlık ve ölüm (sakatlığa göre ayarlanmış yaşam yılları) nedeniyle kaybedilen 21,7 milyon yıla karşılık geldiği tahmin edilmektedir; bunlar arasında zihinsel engelliliğin küresel yükünün %30'u, küresel kalp damar hastalıklarının yükünün %4.6'sı ve küresel kronik böbrek hastalıkları yükünün %3'ü bulunmaktadır. 

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), kurşunu, çalışanların, çocukların ve üreme çağındaki kadınların sağlığını korumak için "Üye Devletler" tarafından harekete geçilmesi gereken, halk sağlığı açısından önemli 10 kimyasaldan biri olarak tanımlamıştır. DSÖ, web sitesi aracılığıyla nasıl bir yol izlenmesine yönelik bilgiler, teknik rehberlik, eğitim materyalleri ve yasal materyaller de dahil olmak üzere kurşunla ilgili bir dizi bilgiyi kullanıma sunmuştur. DSÖ, kurşun maruziyetinin klinik yönetimine ilişkin kılavuzlar geliştirmiştir ve kandaki kurşun konsantrasyonu 5 µg/dL ve daha fazla olan bir kişi için kurşun maruziyetinin kaynağının belirlenmesini ve maruziyeti azaltmak ve sonlandırmak için uygun önlemlerin alınmasını tavsiye etmektedir.

Çoğu ülkede kurşunlu benzinin başarıyla aşamalı olarak kaldırılması, diğer kurşun kontrol önlemleriyle birlikte, birçok ülkede kan kurşun düzeylerinde önemli bir düşüşle birlikte halk sağlığı yararlarını doğrulamıştır. Temmuz 2021 itibarıyla otomobil ve kamyonlara yönelik kurşunlu yakıt artık dünyanın hiçbir yerinde satılmamaktadır. Ancak kurşunlu boyanın aşamalı olarak kullanımdan kaldırılması için daha fazlasının yapılması gerekiyor; Mart 2023 itibarıyla ülkelerin yalnızca %48'i kurşunlu boyaya yönelik yasal olarak bağlayıcı kontroller uygulamaya koymuştur.

Kurşunlu boya birçok ülkede sürekli bir maruz kalma kaynağı olduğundan, DSÖ, tüm ülkeleri kurşun kullanımını kontrol etmek için bağlayıcı yasalara sahip olmaya teşvik etme amacını taşıyan "Kurşunlu Boyayı Ortadan Kaldırmak için Küresel İttifak"ı oluşturmak üzere Birleşmiş Milletler Çevre Programına katılmıştır. 

Tedavi olarak ne yapılabilir?
Demir eksikliği de varsa demir tedavisine başlanır. Kan kurşun düzeyinin derecesine göre belli bazı ilaçlar yoluyla vücuttan kurşunun atılmasına çalışılır. Ağızdan ve iğne şeklinde olan ilaçlar mevcuttur. Ancak daha önce söylediğimiz gibi çoğu etki kalıcıdır ve hastalık sinsidir. Belirti vermeden ilerler. Asıl yapılması gereken, 1 ve 2 yaşındaki tüm çocuklarda ve şüphelenilen her yaştaki çocukta kan kurşun düzeyini saptamak, belirtiler ortaya çıkmadan kurşun maruziyetinin önüne geçmektir. 

***